سوره علق
| < تین - قدر > | |
|---|---|
|
| |
| شماره سوره | ۹۶ |
| جزء | ۳۰ |
| نزول | |
| ترتیب نزول | ۱ |
| مکی/مدنی | مکی |
| اطلاعات آماری | |
| تعداد آیات | ۱۹ |
| تعداد کلمات | ۷۲ |
| تعداد حروف | ۲۸۸ |
سوره عَلَق یا اِقرا نود و ششمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء سی‌ام جای گرفته است. نام سوره برگرفته از آیه دوم آن است که اشاره به خلقت انسان از خون بسته (علق) دارد. پنج آیه ابتدایی این سوره را اولین آیات نازل شده بر پیامبر اسلام(ص) دانسته‌اند.
خداوند در سوره علق به پیامبر(ص) دستور به قرائت می‌دهد که به گفته مفسران، منظور قرائت قرآن است نه مطلق قرائت. در این سوره به خلقت و تکامل انسان اشاره شده و از نعمت‌های خداوند بر او سخن گفته شده است و متذکر می‌شود انسان با این حال، در برابر پروردگارش ناسپاس و گردنکش است. سوره علق همچنین به مجازات دردناک کسانی که مانع هدایت مردم و اعمال نیک‌اند، اشاره می‌کند.
سوره علق جزو چهار سوره‌ای است که سجده واجب دارند و به عَزائِم قرآن مشهورند. درباره فضیلت تلاوت این سوره از امام صادق(ع) نقل شده که هر کس در روز یا شبی سوره اقرأ باسم ربک را بخواند و در همان شب یا روز بمیرد، شهید از دنیا رفته است.
معرفی
- نامگذاری
این سوره را سوره علق و سوره اِقرأ یا (اِقرأ بسم ربک) نامیده‌اند. علق که به معنای خون بسته است، از آیه دوم گرفته شده است و «اِقرأ» که به معنای «بخوان» است، آغازگر سوره می‌باشد. این سوره را به دلیل آیه ۴ «قلم» نیز نامیده‌اند.
- ترتیب و محل نزول
سوره علق جزو سوره‌های مکی قرآن است و به نظر بسیاری از مفسران، در ترتیب نزول، اولین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است؛ علامه طباطبایی مفسر بزرگ شیعی معتقد است که سیاق و نظم حاکم برآیات سوره مانع از این نیست که یک مرتبه نازل شده باشد نه تدریجاً. اگرچه به گفته مکارم شیرازی برخی از مفسران معتقدند فقط پنج آیه ابتدایی این سوره نخستین آیات نازل شده بر پیامبر(ص) بوده است. سوره علق در چینش کنونی مُصحَف، نود و ششمین سوره است و در جزء ۳۰ قرآن قرار دارد.
- تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها
سوره علق ۱۹ آیه، ۷۲ کلمه و ۲۸۸ حرف دارد. این سوره از نظر حجم جزو سوره‌های مُفَصَّلات (دارای آیات کوتاه) و از سوره‌های کوچک قرآن است.
- آغاز نزول قرآن
به گفته مفسران شیعه و اهل‌سنت، هنگام حضور پیامبر(ص) در کوه حرا، جبرئیل بر او نازل شد و گفت: ای محمد بخوان! پیامبر(ص) گفت: من قرائت‌کننده نیستم. جبرئیل او را در آغوش گرفت و فشرد و بار دیگر گفت: بخوان! پیامبر(ص) همان جواب را تکرار کرد. بار دوم نیز جبرئیل این کار را کرد و همان جواب را شنید، و در سومین بار گفت: «اِقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّک الَّذِی خَلَقَ...(تا آخر آیات پنجگانه)». این سخن را گفت و از دیده پیامبر(ص) پنهان شد. رسول خدا(ص) که با دریافت نخستین وحی سخت خسته شده بود به سراغ خدیجه(س) آمد و فرمود: «زَمّلونی و دَثّرونی»: مرا بپوشانید و جامه‌ای بر من بیفکنید تا استراحت کنم.
- سوره سجده‌دار
سوره علق جزو چهار سوره قرآن است که سجده واجب دارند و به عَزائِم قرآن معروفند. آیه آخر این سوره سجده واجب دارد؛ از این رو هنگام قرائت (با صدا) یا شنیدن آن، سجده واجب می‌شود. سوره‌های سجده‌دار احکام خاصی دارند؛ مانند اینکه خواندن آنها در نماز جایز نیست؛ همچنین خواندن آنها در حال حیض و جنابت حرام است.
محتوا
آیات سوره علق به ترتیب دارای این مطالب است:
- سوره در آغاز به پیامبر اکرم(ص) دستور قرائت و تلاوت می‌دهد.
- از آفرینش انسان با تمام عظمتش، از یک قطعه خون بی‌ارزش، سخن می‌گوید.
- از تکامل انسان در پرتو لطف و کرم پروردگار و آشنایی او با علم و دانش و قلم بحث می‌کند.
- از انسان‌های ناسپاسی که سرکشی می‌کنند، سخن به میان می‌آورد.
- به مجازات دردناک کسانی اشاره می‌کند که مانع هدایت مردم و اعمال نیک‌اند.
- سرانجام سوره به سجده‌کردن و نزدیک‌شدن به درگاه پروردگار دستور می‌دهد.
| سوره علق وظایف پیامبر برای دعوت مردم به سوی پروردگار | |||||||||||||
| وظیفه دوم" آیه ۶-۱۹ بندگی خدا و پیروی نکردن از سرکشان | وظیفه اول؛ آیه ۱-۵ معرفی پروردگار | ||||||||||||
| نکته اول؛ آیه ۶-۸ سرکشی انسان‌ها از فرمان خدا | نکته اول؛ آیه ۱-۲ خداوند انسان را از خون بسته آفریده است | ||||||||||||
| نکته دوم؛ آیه ۹-۱۴ مخالفت سرکشان با دعوت توحیدی پیامبر | نکته دوم؛ آیه ۳-۵ خدای کریم هرچه موردنیاز انسان بود، به او تعلیم داد | ||||||||||||
| نکته سوم؛ آیه ۱۵-۱۸ ذلت و خواری، سرانجام مخالفت با خدا | |||||||||||||
| نکته چهارم؛ آیه ۱۹ وظیفه پیامبر در برابر سرکشان | |||||||||||||
منظور از قرائت در نخستین آیات قرآن
خدا در نخستین آیات نازل‌شده قرآن، پیامبر(ص) را به تلاوت و خواندن امر می‌کند. علامه طباطبایی منظور از این آیات را مطلق قرائت نمی‌داند؛ بلکه به باور او، خداوند از پیامبر(ص) می‌خواهد که آیات نازل‌شده توسط فرشته وحی را بخواند؛ بنابراین به گفته او و همچنین برخی دیگر از مفسران، آیه «اقْرَ‌أْ بِاسْمِ رَبِّک الَّذِی خَلَقَ» در اصل «اقرء القرآن باسم ربک» بوده است. به گفته آیتالله مکارم شیرازی در تفسیر نمونه عده‌ای از مفسران با استناد به آیه اول سوره علق معتقدند؛ بسم الله الرحمن الرحیم بخشی از سوره‌های قرآن به حساب می‌آید؛ زیرا در این آیه اشاره شده قرآن را به نام پروردگارت بخوان؛ پس باید ابتدای سوره‌ها آیه بسم الله را خواند؛ اگرچه به اعتقاد مکارم این تفسیر بعید است علامه طباطبایی نیز این آیه را به معنای خواندن "بسم الله" نمی‌داند. و احتمال داده که بسم الله الرّحمن الرّحیم اول سوره جزو سوره باشد و خداوند با بسم الله کلام خود را آغاز کرده ، و در (اقرء باسم ربک ) دستور مى دهد بندگانش خواندن را به نام او آغاز کنند، هر چند که در جاى دیگر دستور داده هر کارى را که مى خواهند آغاز کنند، با بسم الله آغاز کنند، در حقیقت آیه مورد بحث دستور العمل و آموزش با عمل است نظیر امر به گفتن ان شاء الله در آیه (و لا تقولن لشى ء انى فاعل ذلک غدا الا ان یشاء الله ) .
فضیلت و خواص
در فضیلت خواندن سوره علق از امام صادق(ع) نقل شده است هر کس در روز یا شب سوره اقرأ باسم ربک را بخواند و در همان شب یا روز بمیرد، شهید از دنیا رفته است و خداوند او را شهید مبعوث می‌کند و در صف شهیدان جای می‌دهد و در قیامت همچون کسی است که با شمشیر در راه خدا همراه پیامبر خدا جهاد کرده است. همچنین از رسول خدا(ص) نقل شده است که هرکس سوره اقرأ را بخواند، مانند آن است که همه سوره‌های مفصّل را خوانده است. ایمنی از غرق شدن در دریا، ایمنی از بلایا در سفر و حفظ اموال از آفات و سرقت از جمله خواصی است که برای خواندن این سوره ذکر شده است.
متن و ترجمه
سوره علق
| متن | ترجمه |
|---|---|
| بِسْمِ اللَّـهِ الرَّ‌حْمَـٰنِ الرَّ‌حِيمِ اقْرَ‌أْ بِاسْمِ رَ‌بِّكَ الَّذِي خَلَقَ ﴿١﴾ خَلَقَ الْإِنسَانَ مِنْ عَلَقٍ ﴿٢﴾ اقْرَ‌أْ وَرَ‌بُّكَ الْأَكْرَ‌مُ ﴿٣﴾ الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ ﴿٤﴾ عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ ﴿٥﴾ كَلَّا إِنَّ الْإِنسَانَ لَيَطْغَىٰ ﴿٦﴾ أَن رَّ‌آهُ اسْتَغْنَىٰ ﴿٧﴾ إِنَّ إِلَىٰ رَ‌بِّكَ الرُّ‌جْعَىٰ ﴿٨﴾ أَرَ‌أَيْتَ الَّذِي يَنْهَىٰ ﴿٩﴾ عَبْدًا إِذَا صَلَّىٰ ﴿١٠﴾ أَرَ‌أَيْتَ إِن كَانَ عَلَى الْهُدَىٰ ﴿١١﴾ أَوْ أَمَرَ بِالتَّقْوَىٰ ﴿١٢﴾ أَرَ‌أَيْتَ إِن كَذَّبَ وَتَوَلَّىٰ ﴿١٣﴾ أَلَمْ يَعْلَم بِأَنَّ اللَّـهَ يَرَ‌ىٰ ﴿١٤﴾ كَلَّا لَئِن لَّمْ يَنتَهِ لَنَسْفَعًا بِالنَّاصِيَةِ ﴿١٥﴾ نَاصِيَةٍ كَاذِبَةٍ خَاطِئَةٍ ﴿١٦﴾ فَلْيَدْعُ نَادِيَهُ ﴿١٧﴾ سَنَدْعُ الزَّبَانِيَةَ ﴿١٨﴾ كَلَّا لَا تُطِعْهُ وَاسْجُدْ وَاقْتَرِ‌ب ۩ ﴿١٩﴾
| به نام خداوند رحمت‌گر مهربان بخوان به نام پروردگارت كه آفريد. (۱) انسان را از عَلَق آفريد. (۲) بخوان، و پروردگار تو كريم‌ترين [كريمان] است. (۳) همان كس كه به وسيله قلم آموخت. (۴) آنچه را كه انسان نمى‌دانست [بتدريج به او] آموخت. (۵) حقاً كه انسان سركشى مى‌كند، (۶) همين كه خود را بى‌نياز پندارد. (۷) در حقيقت، بازگشت به سوى پروردگار توست. (۸) آيا ديدى آن كس را كه باز مى‌داشت، (۹) بنده‌اى را آنگاه كه نماز مى‌گزارد؟ (۱۰) چه پندارى اگر او بر هدايت باشد، (۱۱) يا به پرهيزگارى وادارد [براى او بهتر نيست]؟ (۱۲) [و باز] آيا چه پندارى [كه] اگر او به تكذيب پردازد و روى برگرداند [چه كيفرى در پيش دارد]؟ (۱۳) مگر ندانسته كه خدا مى‌بيند؟ (۱۴) زنهار، اگر باز نايستد، موى پيشانى [او] را سخت بگيريم؛ (۱۵) [همان] موى پيشانى دروغزن گناه‌پيشه را. (۱۶) [بگو] تا گروه خود را بخواند. (۱۷) بزودى آتشبانان را فرا خوانيم. (۱۸) زنهار! فرمانش مَبَر، و سجده كن، و خود را [به خدا] نزديك گردان. (۱۹) |
| سوره پیشین: سوره تین | سوره علق سوره‌های مکی • سوره‌های مدنی | سوره پسین: سوره قدر |
|
١.فاتحه ٢.بقره ٣.آل‌عمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس | ||
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج ۲۷، ص۱۵۱.
- ↑ خرمشاهی، «سوره علق»، ص۱۲۶۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج ۲۷، ص۱۵۱.
- ↑ مکارم شیرازی، شأن نزول آیات قرآن، ۱۳۸۵ش، ص۵۰۱. برای نمونه رجوع کنید به: طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲۰، ص۳۲۲؛ طوسی، التبیان، بیروت، ج۱۰، ص۳۷۸؛ ابو‌الفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۵ش، ج۲۰، ص۳۳۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ج۲۰، ص۳۲۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۷، ص۱۵۳.
- ↑ معرفت، آموزش علوم قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۶۶.
- ↑ روح‌بخش، دانشنامه سوره‌های قرآنی، ج۲، ص۱۹۸.
- ↑ خرمشاهی، «سوره علق»، ص۱۲۶۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۷۸۰؛ ابو‌الفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۵ش، ج۲۰، ص۳۳۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۷، ص۱۵۳.
- ↑ خرمشاهی، «سوره علق»، ص۱۲۶۶.
- ↑ بنی‌هاشمی، توضیح المسائل مراجع، ج۱، ص۶۱۵-۶۱۷.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱۰، ص۵۳۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج ۲۷، ص۱۵۰.
- ↑ خامه‌گر، محمد، ساختار سوره‌های قرآن کریم، تهیه مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت نورالثقلین، قم، نشر نشرا، چ۱، ۱۳۹۲ش.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲۰، ص۳۲۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۷، ص۱۵۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۷، ص۱۵۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲۰، ص۳۲۳.
- ↑ طبرسی، جوامع الجامع، ۱۳۷۸ش، ج۴، ص۵۱۲.
- ↑ ابو‌الفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۵ش، ج۲۰، ص۳۳۳.
- ↑ رجوع کنید به: بحرانی، البرهان، مؤسسه البعثه، ج۵، ص۶۹۵.
منابع
- ابو‌الفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مصحح: محمدجعفر یاحقی و ناصح، محمدمهدی ناصح، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، ۱۳۷۵ش.
- بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، محقق :بنیاد بعثت، واحد تحقیقات اسلامی، موسسه البعثه، قسم الدراسات الاسلامیه، قم، بی‌تا.
- بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسن، توضیح المسائل مراجع، دفتر نشر اسلامی، چاپ سوم، ۱۳۷۸ش.
- خامه‌گر، محمد، ساختار سوره‌های قرآن کریم، تهیه کننده: مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت نورالثقلین، نشرا، قم، ۱۳۹۲ش.
- خرمشاهی، قوام‌الدین، «سوره علق»، در دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، نشر دوستان - ناهید، ۱۳۷۷ش.
- روح‌بخش، علی، دانشنامه سوره‌های قرآنی، ورع، قم، بی‌تا.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، موسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، مصحح: ابوالقاسم گرجی، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، قم، ۱۳۷۸ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، نشر ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، مصحح: احمد حبیب، عاملی، با مقدمه: آقابزرگ تهرانی، دار احیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز درس‌های قرآن، ۱۳۸۸ش.
- معرفت، محمدهادی، آموزش علوم قرآن، بی‌جا، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چ۱، ۱۳۷۱ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۷۱ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، شأن نزول آیات قرآن، قم، مدرسه الامام علی بن ابی‌طالب، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
پیوند به بیرون